Ορφέας

ΟΡΦΈΑΣ

Σύμφωνα με τη μυθολογία ο Ορφέας καταγόταν κατά απ’ τους Κίκονες. Ήταν γιος του Οίαγρου, βασιλιά της Θράκης και της Καλλιόπης, μούσα της επικής ποίησης. Γεννήθηκε σε μια σπηλιά στο όρος Ελικών στα Λείβηθρα στην Πίμπλεια (Η Πίμπλεια ήταν μικρή αρχαία ελληνική πόλη της Πιερίας. Η τοποθεσία της ταυτίζεται με το σύγχρονο χωριό Αγία Παρασκευή) και από νήπιο ακόμα έδειξε την αγάπη του και την κλίση του στην μουσική. Έχουν προταθεί πολλές ετυμολογίες για το όνομα Ορφέας. Μια πιθανή πρόταση είναι πως προέρχεται από την Ελληνική λέξη ορφανός. Ο Ορφέας λοιπόν μπορεί να είναι σημασιολογικά εγγύς του γοάω, δηλαδή θρηνώ, τραγουδώ άγρια, μαγεύω, ενώνοντας τους φαινομενικά ανόμοιους ρόλους του ως απογοητευμένο εραστή, υπερβατικό μουσικό και ιερέα μυστηρίων σε ένα λεξικολογικό σύνολο. Η λέξη ορφικός ορίζεται ως μυστικός, μαγευτικός και εκστασιακός, και πιθανόν, εξαιτίας του μαντείου του Ορφέα, ορφικός μπορεί επίσης να σημαίνει μαντικός. Σύμφωνα με μια άλλη ετυμολογική εκδοχή το όνομά του προέρχεται από το ορφνή (=σκοτάδι). Πολύ νέος ταξίδεψε στην Αίγυπτο όπου σπούδασε τη θεολογία και τη φιλοσοφία. Αιγύπτιοι ιερείς, πολλά χρόνια αργότερα, πληροφόρησαν τον Πλάτωνα ότι ο Ορφέας είχε περάσει από τα σχολεία τους όπως ο Λυκούργος και ο Σόλωνας.

Αδελφός του ήταν ο τραγουδιστής Λίνος που δίδαξε τον Ηρακλή τραγούδι και μουσική (κατά την μυθολογία, ο νεαρός Ηρακλής θύμωσε κάποτε με τον Λίνο και τον σκότωσε άθελά του χτυπώντας τον πολύ στο κεφάλι με την λύρα του).

Ο ίδιος ο θεός Απόλλωνας του δίδαξε την μουσική και του χάρισε την λύρα του. Ο Ορφέας έπαιζε τόσο αρμονικά τη λύρα και τραγουδούσε τόσο γλυκά, που λένε ότι και τα αγρίμια ακόμη του δάσους μαζεύονταν γύρω του για να τον ακούσουν. Ακόμα και τα δένδρα και οι βράχοι μετακινούνται για να έρθουν να ακούσουν τη μουσική του.

Αργοναυτική εκστρατεία

Παρ όλη τη Θρακική καταγωγή του συμμετείχε στην Αργοναυτική εκστρατεία, μαζί με άλλους μυθικούς ήρωες, της οποίας ηγείτο ο Ιάσονας. Με τη μουσική της λύρας του κοίμισε το δράκο που φύλαγε το χρυσόμαλλο δέρας και έτσι μπόρεσε να το κλέψει ο Ιάσονας. Στον δρόμο της επιστροφής, ο Ιάσονας είχε πληροφορηθεί από τον Χείρωνα πως μόνο με τη βοήθεια του Ορφέα θα μπορούσαν να περάσουν άθικτοι από τις Σειρήνες. Οι Σειρήνες κατοικούσαν σε τρία μικρά, βραχώδη νησιά και τραγουδούσαν όμορφα τραγούδια που δελέαζαν τους ναυτικούς προς αυτές. Έπειτα έτρωγαν τους ναυτικούς. Όταν ο Ορφέας άκουσε τις φωνές τους, πήρε τη λύρα του και έπαιξε μια ομορφότερη μουσική, πνίγοντας τη δικιά τους.

Μετά την Αργοναυτική εκστρατεία, ο Ορφέας επέστρεψε στην Θράκη και ζούσε όπως και πριν, τριγυρνώντας μέσα στο δάσος, παίζοντας τη λύρα του και τραγουδώντας. Εκεί κάποτε συναντήθηκε με την νύμφη Ευριδίκη την οποία αγάπησε και πήρε για γυναίκα του. Η Η Ευρυδίκη, η αγαπημένη σύζυγος του Ορφέα, μια μέρα που έτυχε να ξεφύγει από την ερωτική καταδίωξη του βοσκού Αρισταίου, τσιμπήθηκε από ένα φίδι που ήταν κρυμμένο στα χόρτα. Το τσίμπημα ήταν θανατηφόρο.

Με την βοήθεια του θεού Ερμή κατέβηκε στο σκοτεινό βασίλειο του Άδη και με την παραπονιάρικη μουσική της λύρας του σαγήνευσε και αποκοίμησε τον φοβερό Κέρβερο, τον φύλακα των ψυχών, για να περάσουν τις πύλες του. Στο άκουσμα της μουσικής του μαζεύτηκαν γύρω του και οι ψυχές των νεκρών, που ξέχασαν έτσι για μια στιγμή τα βάσανά τους.

Ο Πλούτωνας με χαρά φιλοξένησε στο παλάτι του τον Ορφέα και την «θεϊκή» μουσική του. Μποστά στα παρακάλια του Ορφέα και στην θλίψη και στον πόνο της μαγευτικής μουσικής του, ο Πλούτωνας λύγισε και δέχτηκε να αφήσει την Ευρυδίκη να φύγει. Έθεσε όμως στον Ορφέα έναν όρο: Στον δρόμο της επιστροφής για τον επάνω κόσμο, μπροστά θα πηγαίνει αυτός καιπίσω του θα ακολουθεί η Ευρυδίκη με τον Ερμή. Μέχρι να φθάσουνε στον προορισμό τους ο Ορφέας δεν έπρεπε ούτε μια φορά να γυρίσει να δει την Ευρυδίκη, αλλιώς αυτή θα χανόταν για πάντα!

Ο Ορφέας δέχθηκε με χαρά τον όρο του Πλούτωνα και με την συνοδεία του Ερμή ξεκίνησαν να επιστρέψουν στην γη. Φθάνοντας όμως κοντά στην έξοδο, ο Ορφέας έχασε την υπομονή του, παρασύρθηκε από την αγάπη του και την λαχτάρα να ξαναδεί την Ευρυδίκη και γύρισε να την κοιτάξει… Στην στιγμή εκείνη χάθηκε επιστρέφοντας στο σκοτεινό παλάτι του Άδη και ο Ορφέας έμεινε ξανά μόνος του … για πάντα!

Άδικα έκλαψε και θρήνησε για την ανοησία του ο Ορφέας. Και ύστερα, προσπαθώντας να ξεπεράσει τον πόνο του άρχισε να τριγυρίζει πάλι στα δάση με την λύρα του και να τραγουδά γα τον χαμό της Ευρυδίκης. Πολλές νύμφες του δάσους θέλησαν να τον παντρευτούν και να ζήσουν μαζί τους, αυτός όμως τις αγνοούσε και καμιά δεν θα μπορούσε να πάρει τη θέση της Ευρυδίκης πλάι του.

. Σύμφωνα με μία περίληψη της Ύστερης Αρχαιότητας ενός χαμένου έργου του Αισχύλου, ο Ορφέας στο τέλος της ζωής του περιφρόνησε την λατρεία όλων των θεών εκτός από του ήλιου, τον οποίο αποκαλούσε Απόλλωνα. Ένα πρωινό ανέβηκε το όρος Παγγαίον (όπου ο Διόνυσος είχε ένα μαντείο) για να χαιρετήσει τον θεό κατά την ανατολή, αλλά σκοτώθηκε από Θρακικές Μαινάδες επειδή δεν τιμούσε τον πρώην προστάτη του, τον Διόνυσο. Είναι σημαντικό πως ο θάνατός του είναι ανάλογος με το θάνατο του Διονύσου.

Ο Οβίδιος (Μεταμορφώσεις XI) επίσης αφηγείται πως οι Θρακικές Μαινάδες, ακόλουθοι του Διονύσου, περιφρονημένες από τον Ορφέα, αρχικά του έριξαν ραβδιά και πέτρες ενώ έπαιζε, αλλά η μουσική του ήταν τόσο όμορφη που ακόμα και οι πέτρες και τα κλαδιά αρνιόντουσαν να τον χτυπήσουν. Εξαγριωμένες, οι Μαινάδες τον έσκισαν σε κομμάτια κατά τη φρενίτιδα των Βακχικών τους οργίων.

Ο διαμελισμός του Ορφέα, από τις Μαινάδες και ειδικότερα του ταξίδι του κεφαλιού του διαμέσου των υδάτων στη Λέσβο δημιουργούν μια ιερή γεωγραφία, γιατί βλέπουμε ότι εκεί δημιουργείται ένα ιερό και το κεφάλι συνεχίζει να δίνει χρησμούς για αρκετό καιρό.

Μία άλλη παράδοση μας λέει ότι τον Ορφέα κατακεραύνωσε ο Δίας επειδή αποκάλυπτε τα ιερά μυστικά στους ανθρώπους.

Η συνολική θεώρηση των Ορφικών αποδεικνύει πως ο Ορφέας ήταν όντως υπαρκτό πρόσωπο και όχι απλά το αποκύημα της φαντασίας ορισμένων.

Ο Ορφέας είναι ιδρυτής μιας θρησκείας που στη συνέχεια ίδρυσε τα Ορφικά Μυστήρια. Συνδέεται άμεσα με τον Απόλλωνα και αυτό δείχνει τον Ηλιακό χαρακτήρα του Θεού. Βλέπουμε τον Ορφέα να συμβολίζει τον Ήλιο, ο οποίος όταν είναι στον ουρανό γίνεται ζωοδότης για όλα τα όντα. Η σύζυγός του Ευρυδίκη, που το όνομά της ήταν ένα από τα ονόματα που δίνουν στην Αυγή, επιβεβαιώνει την Ηλιακή προέλευση του Μύθου. Η κάθοδος στον Άδη συμβολίζει την νυχτερινή πορεία του Ήλιου που σ’ αυτό το μύθο φαίνεται σαν την αναζήτηση της αγαπημένης του Ευρυδίκης (Αυγή) που όταν βγαίνει ο Ήλιος αυτή χάνεται. Το ότι ο Ορφέας μπορούσε να ανεβαίνει και να κατεβαίνει στον Άδη, χωρίς τρομερές μάχες και εμπόδια, μας δηλώνει ότι ήταν μυημένος σε μεγάλα μυστήρια και ότι μπορούσε να κυριαρχεί στον θάνατο. Η δύναμη που είχε το παίξιμο της λύρας του μας δηλώνει την αρμονία που μπορεί να εκδηλωθεί με τη μουσική και πώς αυτή μπορεί να επηρεάζει όλα τα Όντα.
Ο Ορφέας ήταν μία από τις πιο σημαντικές μορφές της ελληνικής μυθολογίας. Σ’ αυτόν ο μύθος αποδίδει τη μεταρρύθμιση των Ελευσινίων Μυστηρίων, την επιπρόσθεση της λατρείας του Διονύσου στο αρχαίο τελετουργικό. Σε ολόκληρη την ιστορία του εμφανίζεται αμφιταλαντευόμενος ανάμεσα στις υψηλές σφαίρες του Πνεύματος και στις σφαίρες της ύλης, ανάμεσα στον Απόλλωνα και το Διόνυσο. Αντιπροσωπευτική μορφή του ήρωα, σημαίνει ότι έχει κάποια υπεράνθρωπη διάσταση. Τραγουδάει πάνω απ’ όλα τη ζωή και το νόημά της.

Ο αστεροειδής 3361 Ορφεύς (3361 Orpheus), που ανακαλύφθηκε το 1982, πήρε το όνομά του από το μυθικό αυτό πρόσωπο.

Μαρια Κυριτση
Βασιλικη Σαλαπατα
Γιωργος Μουστακας